Ο Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά είναι ένα από τα γνωστότερα και ίσως το πιο αγαπητό στο κοινό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1946. Βασίζεται στη ζωή του Γεωργίου Ζορμπά. Ο μυθιστορηματικός «Αλέξης Ζορμπάς» υπήρξε πραγματικό πρόσωπο που πρωτοσυναντήθηκε με τον Καζαντζάκη στο Άγιο Όρος το 1914, όπου έγιναν φίλοι. Το 1917 ο Καζαντζάκης υπογράφει ένα συμβόλαιο μίσθωσης ορυχείου στην Πραστοβά της Μάνης και προσλαμβάνει ως βασικό του συνεργάτη τον Γιώργη Ζορμπά. Η επιχείρηση αποτυγχάνει, αλλά θα χρησιμοποιηθεί ως βιωματική πρώτη ύλη για το μυθιστόρημα.