Η πολύπλευρη καλλιτεχνική προσωπικότητα του Νικόλαου Γύζη συνέτεινε στη δημιουργία ενός σύνθετου έργου, που συγκέρασε δύο στην ουσία διαφορετικές κατευθύνσεις, το Ρεαλισμό, και τον Ιδεαλισμό, και αφομοίωσε δύο περαιτέρω μορφές του νέου κινήματος, το Jugend-stil (art nouveau) και, κατά κάποια έννοια, και το συμβολισμού. Η παράλληλη ενασχόλησή του με ηθογραφικές σκηνές, προσωπογραφίες, «νεκρές φύσεις», αλληγορικές και ιδεαλιστικές συνθέσεις, καθώς και με την τέχνη της αφίσας ,δεν διέσπασε το έργο του, αλλά απέδειξε τη δυνατότητά του να υποτάξει όλες τις καλλιτεχνικές εκφράσεις στις προσωπικές του ιδέες και στα δικά του οράματα. Η παρούσα μονογραφία πρωτίστως επιδιώκει να καταδείξει ότι ο Γύζης στο ρεαλιστικό του έργο πραγματοποίησε πολλές φορές την υπέρβαση των αρχών της Σχολής του Μονάχο, απέδωσε την αλήθεια της πραγματικότητας, προσέδωσε μια πνοή ρεαλισμού σε ιστορίες της καθημερινότητας και αντιμετώπισε με προσωπικό τρόπο το φως και το χρώμα. Στις ιδεαλιστικές και αλληγορικές του συνθέσεις, καθοδηγούμενος από αντίστοιχες τάσεις της εποχής, πραγμάτωσε τα δικά του οράματα, που τροφοδοτήθηκαν από τη νοσταλγία του για την πατρίδα και το απραγματοποίητο όνειρο της επιστροφής, προσεγγίζοντας μορφές τέχνης που μπορούν να τον κατατάξουν στους πρωτοπόρους των καλλιτεχνικών κινημάτων που εμφανίστηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα.